Χαίρομαι, που η παρουσίαση του Ινστιτούτου μας, φέρνει σε αυτή την αίθουσα ανθρώπους κάθε ηλικίας από διαφορετικούς χώρους που όλοι ωστόσο, διαθέτουν ένα πολύ σημαντικό κοινό γνώρισμα, την αγάπη. Αγάπη για τον Πολιτισμό, αγάπη για την Ιστορία, αγάπη γι’ αυτά που αποτελούν την συλλογική μας «ταυτότητά» ανά τους αιώνες.
Μέχρι χθες, βρισκόμουν σε έναν χώρο με ιδιαίτερο συμβολισμό, μοναδική αύρα, την Αρχαία Ολυμπία. Εκεί, στα πλαίσια της Συνόδου Νέων ανάμεσα σε ανθρώπους από όλο τον κόσμο αναλογίστηκα τι είναι ο πολιτισμός μας; Ένιωσα, πως σε κάθε μας βήμα αναβίωνε η ιστορία του τόπου μας, του αθλητισμού και όλων εκείνων των ιδανικών που ξεκίνησαν από την Ελλάδα μας και πια αποτελούν πανανθρώπινες αξίες. Και συνειδητοποίησα τότε, πως ο πολιτισμός δεν είναι κάτι που διαβάζεις στα βιβλία, κάτι που απλώς παρατηρείς αλλά κυρίως κάτι που νιώθεις και κάτι στο οποίο συμμετέχεις και αυτό είναι που προσπαθούμε να αναδείξουμε μέσα από αυτή την προσπάθεια.
Θα ήθελα να ξεκινήσω με μία μικρή οικογενειακή ιστορία, εάν μου επιτρέπετε. Η πρώτη μου επαφή με τον πολιτισμό έγινε σε αυτόν ακριβώς στο χώρο στο Αρχαιολογικό μας Μουσείο από την γιαγιά μου Φωτεινή Οικονόμου η οποία εργαζόταν εκεί. Στην ηλικία των 6 ετών οι έννοιες και οι εικόνες του Μουσείου αποτελούσαν πράγματα περίπλοκα και η γιαγιά μου περπατούσε δίπλα μου περιγράφοντας με τον πιο απλό τρόπο την ιστορία πίσω από τα εκθέματα. Και ήταν, εκείνες οι εικόνες που μου ήρθαν στο μυαλό πρώτες όταν αποφάσισα να ασχοληθώ με αυτό το εγχείρημα.
Ως οικονομολόγος ξέρω πως δεν υπάρχει κανένα μονοπάτι που να οδηγεί στην ευημερία της χώρας μας που να μην περιλαμβάνει την επιτυχημένη και ορθή προβολή του πολιτισμού μας. Πιστεύω βαθιά πως το αντίκτυπο του πολιτισμού μας μπορεί να ενισχύσει την οικονομία και κυρίως, την συνοχή της κοινωνίας γιατί αυτός περικλείει αξίες που αναγνωρίζουμε όλοι, αξίες που μας συνδέουν, αξίες που η πολιτιστική διπλωματία αναδεικνύει.
Περνώντας στον χώρο της υγείας, θα πρέπει να αναφερθούμε στους πρώτους «διπλωμάτες» τον Ασκληπειό και τον Ιπποκράτη που έζησαν εδώ μα η συμβολή τους αναγνωρίζεται παγκοσμίως . Η δημιουργία των Ασκληπιείων, ιερών και τόπων λατρείας του Ασκληπειού που λειτούργησαν ως τα πρώτα νοσοκομεία όχι μόνο του ελληνικού χώρου αλλά και όλου του δυτικού πολιτισμού και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στην ελληνική ευρύτερη περιφέρεια για πολλούς αιώνες από τον Τρωικό πόλεμο έως και τον 6ο αιώνα μ.Χ., εποχή της πλήρους επικράτησης του Χριστιανισμού.
Ο Ιπποκράτης, ο πατέρας της σύγχρονης ιατρικής σχολής υπήρξε ο ιδρυτής της Ιπποκρατικής Ιατρικής Σχολής. Η ακτινοβολία του αυτή και η φήμη των γιατρών της Κω προσέλκυσαν στην σχολή αυτή πολλούς νέους από διάφορες περιοχές που μαθήτευσαν στην σχολή αυτή. Και μπορούμε να πούμε πως η εκπαιδευτική αυτή διαδικασία λειτούργησε και ως ένα είδος ιατρικού τουρισμού φέρνοντας όλους αυτούς τους νέους στο νησί, οι οποίοι και διέδιδαν ακόμα περισσότερο τη φήμη της ιατρικής του Ιπποκράτη στα μέρη τους.
Χωρίς αμφιβολία, οι δυο τους εφάρμοσαν το αποτέλεσμα της διπλωματίας της υγείας πολύ πριν αυτή «ντυθεί» με τον συγκεκριμένο όρο. Όμως, ενώ υπάρχει κοινή αποδοχή για την εξάσκησή της μεταξύ των λαών υπάρχουν διαφορετικές ερμηνείες για τον ορισμό της κάτι που κάνει δύσκολο την αποτίμησή της.
Αυτό που μπορούμε να πούμε είναι πως στην ουσία της είναι μία πολύ-επίπεδη διαδικασία που περιλαμβάνει διεθνείς εμπλεκόμενους φορείς και τοπικούς οργανισμούς και η οποία στοχεύει στην βελτίωση της παροχής υγείας με την εξαγωγή ιατρικού εξοπλισμού, εξειδίκευσης και ανθρώπινου δυναμικού σε αυτούς που το χρειάζονται περισσότερο. Και πως αποτελεί μέρος της «νέας διπλωματίας»
Σε τι διαφέρει όμως η «παραδοσιακή διπλωματία» από την «νέα διπλωματία» η οποία και περιλαμβάνει την διπλωματία της υγείας;
Εν αντιθέσει με την κλασσική διπλωματία, που είναι η τέχνη ή η πρακτική της διεξαγωγής διεθνών σχέσεων μέσα από διαπραγματευτικές συμμαχίες, συνθήκες και άλλες συμφωνίες η «σύγχρονη διπλωματία» επενδύει σε νέες μορφές αλληλεπίδρασης αλλάζοντας την κατεύθυνση της διεθνούς πολιτικής που προκαλούν την εφαρμογή της υπάρχουσας διπλωματικής πρακτικής μία εκ των οποίων είναι και η διεθνής διπλωματία της υγείας.
Κατ’ επέκταση σε περιπτώσεις που οι διπλωματικές προσπάθειες είναι τεταμένες η διπλωματία της υγείας μπορεί να «ανοίξει» πόρτες και να ενθαρρύνει έναν νέο διάλογο καθώς και να δημιουργήσει νέες συνεργασίες σε επίπεδο μη πολιτικό.
Πολλά τα παραδείγματα στα οποία επεκτείνεται η διεθνής πολιτική μέσω της υγείας. Ειδικότερα, η Κυβέρνηση του Ηνωμένου Βασιλείου με το Health is Global Strategy επιδιώκει την χρήση της υγείας ως έναν παράγοντα για το καλό στη διεθνή πολιτική αναγνωρίζοντας ότι η βελτίωση της υγείας του παγκόσμιου πληθυσμού μπορεί να συνεισφέρει σημαντικά στην προώθηση χαμηλών-διοξειδίων και μεγάλης ανάπτυξης της παγκόσμιας οικονομίας.
Οι Ηνωμένες Πολιτείες και αυτές με την σειρά τους αντιλήφθηκαν την ολοένα και μικρότερη ισχύ του “hard power” της δύναμης δηλαδή που αποκτάται από την διεξαγωγή πολέμων στην σύγχρονη εποχή. Γι’αυτό το λόγο,στράφηκαν προς την ενίσχυση της “ήπιας μορφής ισχύος” που ενδυναμώνεται μέσα από την ιατρική διπλωματία και την ενσωμάτωση της πολιτικής υγείας στην κυβερνητική πολιτική.
Το πρόγραμμα «Initiative for Health Diplomacy in the Americas” που εφαρμόσθηκε επί προεδρίας George Bush του νεότερου δαπάνησε US$1 δισ. (2001-2007) σε προγράμματα υγείας της Κεντρικής Αμερικής. Ένα επίσης χαρακτηριστικό παράδειγμα διπλωματίας της υγείας είναι το Global Fund, ένα διεθνές χρηματοοικονομικό ίδρυμα που ώθησε πληθώρα συνεργασιών μεταξύ κυβερνήσεων, τοπικών κοινωνιών και μη κυβερνητικών-οργανισμών για την καταπολέμηση του AIDS, της φυματίωσης και της μαλάριας και στο οποίο η ΗΠΑ αποτελούν τον μεγαλύτερο χρηματοδότη.
Ας εξετάσουμε τώρα την έννοια και την ύπαρξη της διπλωματίας της υγείας στην Ελλάδα. Η χώρα μας όπως προανέφερα, είναι το μέρος που γεννήθηκε η ιατρική επιστήμη και κτίστηκαν τα σπουδαιότερα θεραπευτήρια του αρχαίου κόσμου. Σήμερα, διαθέτει υψηλά καταρτισμένο επιστημονικό προσωπικό, σύγχρονες εγκαταστάσεις και ένα φυσικό πλούτο που γαληνεύει ψυχή και σώμα με την μεσογειακή διατροφή να ενισχύει αυτή την ισορροπία. Ωστόσο, είναι ευρέως αποδεκτό πως δεν αξιοποιούμε στο έπακρο την δυνατότητα που ο ιατρικός τουρισμός προσφέρει.
Τι όμως νοείται ως ιατρικός τουρισμός; Σε σχετική έρευνα του Ινστιτούτου Κοινωνικής και Προληπτικής Ιατρικής ο όρος διαχωρίστηκε σε δύο κατηγορίες 1. τη «διαχείριση ιατρικών αναγκών» και ο οποίος περιλαμβάνει επείγοντα περιστατικά υγείας (π.χ. καρδιακό επεισόδιο) ή τακτικές υγειονομικές ανάγκες για χρόνια νοσήματα (αιμοκάθαρση νεφροπαθών) και 2. « τον ιατρικό τουρισμό επιλογής» όπου ο ασθενής επιλέγει να ταξιδέψει για να λάβει μία συγκεκριμένη ιατρική υπηρεσία. Σε αυτή του την επιλογή σημαντικό ρόλο παίζουν οι ακόλουθοι παράγοντες:
- Κόστος των παρεχόμενων υπηρεσιών
- Ποιότητα υπηρεσίας και υγειονομικής περίθαλψης
- Χρόνο αναμονής στην χώρα του για την πρόσβαση στην συγκεκριμένη υπηρεσία
- Την ευκαιρία να συνδυάσει ιατρική φροντίδα με ψυχαγωγία/ταξίδι.
Οι υπηρεσίες spa και κέντρων αδυνατίσματος εντάσσονται σε μία άλλη κατηγορία που ονομάζεται «τουρισμός υγείας» ή «ευεξίας».
Πρόσφατα, το Υπουργείο Υγείας ξεκίνησε συνεργασία με εκείνα της Κύπρου και του Ισραήλ σε επίπεδο πολιτικής υγείας και ανταλλαγής τεχνογνωσίας μεταξύ των χωρών αυτών για την προστασία της δημόσιας υγείας και βελτίωση των εθνικών συστημάτων υγείας. Αυτή η κίνηση είναι κίνηση «Διπλωματίας της Υγείας» όμως από μόνη της δεν αρκεί.
Χρειάζεται ένα πλήθος δράσεων που θα ενισχύσει τις υπάρχουσες δομές και που εκτός από κέρδος θα μειώσει σημαντικά τις δαπάνες υγείας.
Πιο συγκεκριμένα προτείνω τα εξής:
- Έμφαση στην στήριξη της ψυχικής υγείας και των δομών που υπάρχουν και που στην υπάρχουσα δομή τους αποτελούν «φυλακές ψυχών» και όχι κέντρα αποθεραπείας. Η κρίση λειτουργεί ως «πρόσχημα» για την μείωση των δαπανών σε ένα ευαίσθητο θέμα που ανέκαθεν αποτελούσε ταμπού για την κοινωνία και που έχει εγκαταλειφθεί ως προσπάθεια από το κράτος. Ωστόσο, η αλλαγή του υπάρχοντος μοντέλου θα μπορούσε να προσελκύσει πλήθος ασθενών από διάφορες χώρες σε δομές προσεγμένες, σε ένα απαράμιλλής ομορφιάς φυσικό περιβάλλον με τη συμβολή ειδικών που έχουν εντρυφήσει στο θέμα τους και επιθυμούν να επανεντάξουν και να βοηθήσουν τους συνανθρώπους μας.Εκτός των άλλων μία τέτοια πολιτική είναι απαραίτητη σε κράτη που επιθυμούν να ονομάζονται ανεπτυγμένα και επίσης με την επανένταξη μερικών από αυτών των ανθρώπων μειώνονται οι χαμένες εργατοώρες λόγω ασθενείας.
- Δημιουργία υποδομών για την πρόσβαση των ατόμων με ειδικές ανάγκες και αξιολόγηση, αξιοποίηση και προβολή των πόλεων με ιαματικά λουτρά καθώς και των κέντρων αποκατάστασης.
- Μείωση της γραφειοκρατίας και των εμποδίων στην χρήση υπηρεσιών των ιδιωτικών νοσοκομείων που έχουν φτιάξει σύγχρονες εγκαταστάσεις με τον πιο σύγχρονο ιατρικό εξοπλισμό και μπορούν να λειτουργήσουν ως μονάδες για τα Βαλκάνια και την Κεντρική Ευρώπη και Μέση Ανατολή.
- Ο ιατρικός και Γηριατρικός τουρισμός μπορεί να ενισχυθεί δια μέσου της συνεργασίας τοπικών περιοχών όπως για παράδειγμα η Ικαρία που διαθέτει έναν από τους μακροβιότερους πληθυσμούς και κράτους για την ανάδειξη της σωστής διατροφής και εκπαίδευση σε θέματα αρμονικής ζωής.
- Στήριξη της οδοντιατρικής και οφθαλμολογικής φροντίδας που θεωρούνται είδη πολυτελείας με σκοπό την ενίσχυση του ανταγωνιστικού πλεονεκτήματος της χώρας μας σε επίπεδο επιστημονικής κατάρτισης και προσέλκυσης ακόμη και του εγχώριου πληθυσμού που πια επιλέγει χώρες όπως η Βουλγαρία και η Κροατία.
Ολοκληρώνοντας, από τα παραπάνω προκύπτει πως η σημασία της χώρας μας για την ανάδειξη της Διπλωματίας της Υγείας στα διεθνή φόρα είναι αναγκαία όχι ως αποτέλεσμα της κρίσης που μας έστρεψε εκεί αλλά ως μία διαρκής ανάδειξη και συνέχιση της ίδιας μας της ιστορίας, του ίδιου μας του πολιτισμού. Η ανταλλαγή βέλτιστων πρακτικών σε συνεργασία με άλλες χώρες είναι απαραίτητη και θα συμβάλλει στην προστασία αυτού που ονομάζουμε πολιτική υγείας και δημόσια υγεία.
Φαίη Θειακού
Αντιπρόεδρος Ελληνικού Ινστιτούτου Πολιτιστικής Διπλωματίας
Οικονομολόγος, MBA, PhD (c)