Η ψυχική υγεία βιώνει κρίση πολύ πριν την οικονομία. Στα νησιά και τις απομακρυσμένες περιοχές, το φορτίο του κοινωνικού αποκλεισμού είναι ακόμα πιο βαρύ.

Περηφανευόμαστε για την φιλοξενία την οποία παρέχουμε στους επισκέπτες μας. Αναντίρρητα όμως, χρόνια τώρα οικοδομούμε αφιλόξενες δομές ψυχικής υγείας για τους ίδιους τους συμπολίτες μας. Το κάτι διαφορετικό από την «κανονικότητα» ενός, σχεδόν, ομοιόμορφου συνόλου τείνει, ιδιαιτέρως στα νησιά και τις μικρές κοινωνίες, να παραγκωνίζεται.

Πάνε μερικά χρόνια από εκείνη την επίσκεψη. Στο φιλικό σπίτι βρισκόντουσαν δύο παιδιά κοντά στην ηλικία μου και η νεανική σπίθα που μοιραζόμασταν μας είχε βρει να παίζουμε τρέχοντας στην αυλή του σπιτιού. Τα λίγα τετραγωνικά στα οποία εκείνη απλωνόταν δεν στάθηκαν εμπόδιο στην συνεχή κίνησή μας που, ομολογώ, πως είχε αναστατώσει το κατά τα άλλα όμορφο καλοκαιρινό σούρουπο. Τριγυρνούσαμε γελώντας όταν τον είδαμε να βγαίνει από το μικρό ισόγειο σπιτάκι, που βρισκόταν απέναντι, και να έρχεται προς το μέρος μας. Η μορφή του εξέπεμπε κάτι γαλήνιο ωστόσο, ερχόταν σε αντίθεση με τα μάτια του που αντικατόπτριζαν μία εσωτερική αντάρα λόγω της νευρικότητας που είχε εκδηλωθεί στην ψυχή του μόλις είδε τον κόσμο. Το βήμα του έγινε ταχύ και χωρίς να μας ξανακοιτάξει προχώρησε στο κουτάκι που βρισκόταν τοποθετημένο στο πλάι του τοίχου του σπιτιού της οικογένειας από όπου πήρε ένα κλειδί.

Ο παππούς των παιδιών, που την ώρα εκείνη στεκόταν στην είσοδο του παραδοσιακού σπιτιού η πόρτα του οποίου κρυβόταν πίσω από ένα λευκό, κεντημένο στο χέρι, πέπλο τον ρώτησε εάν χρειάζεται κάτι. Εκείνος, έγνεψε αρνητικά και χωρίς καμία λέξη προχώρησε στο δρομάκι που βρισκόταν ανάμεσα στα δύο μικρά σπίτια και χάθηκε στον ορίζοντα.

Καθώς τα παιχνίδια τέλειωσαν και μαζευτήκαμε όλοι στο τραπέζι για το βραδινό ρώτησα τους οικοδεσπότες μας ποιος ήταν αυτός ο κύριος, καθώς συνήθιζα να πηγαίνω τακτικά αλλά ποτέ, μέχρι τότε, δεν τον είχα δει. Ήταν γύρω στα εβδομήντα και τον έλεγαν Νώντα, ένα όνομα που υποδήλωνε πως ήταν γέννημα θρέμμα του νησιού. Μοναχογιός και γεννημένος σε μία εποχή, χώρα και κοινωνία που το να είσαι κωφός και με νοητική υστέρηση οδηγούσε στην απομόνωσή σου από την υπόλοιπη κοινότητα χρόνια τώρα ζούσε σε εκείνο το μικρό καλυβάκι και έβγαινε μόνο για να πάρει το κλειδί που οδηγούσε σε ένα άλλο σπίτι που βρισκόταν πιο πάνω και συνήθιζε να περνά κάποιες ώρες. Η μόνη παρέα και φροντίδα που είχε προερχόταν από την φιλική μας οικογένεια με την οποία έμαθα πως συνδεόταν με μακρινή συγγένεια.

Εικονογράφηση: Jonathan Burton

Η ιστορία του Νώντα είναι τυπική της κατάστασης που επικρατούσε σε πολλά νησιά και αγροτικές περιοχές της χώρας μας-καθώς επίσης και στις μεγαλουπόλεις. Τη θέση των ανύπαρκτων ή με σοβαρές ελλείψεις δομών ψυχικής υγείας αναπλήρωνε η φροντίδα της οικογένειας, όταν, και εφόσον, αυτή υπήρχε.

Αυτό δεν ήταν ένα μικρό ζήτημα. Λαμβάνοντας υπόψη πως ένα σημαντικό ποσοστό των κατοίκων των νησιών υπέφεραν και υποφέρουν από ψυχολογικά προβλήματα και δεδομένου πως σε αυτές τις περιοχές η πρόσβαση σε δομές και υπηρεσίες ψυχικής υγείας είναι περιορισμένη. Σε πολλές μάλιστα περιπτώσεις, οι ασθενείς με ψυχολογικά προβλήματα παραμένουν αδιάγνωστοι ή λαμβάνουν λάθος θεραπεία.

Αυτές, η κατά γενική ομολογία, κλειστές κοινωνίες επηρεάζουν σημαντικά την πρόθεση των ασθενών να αναζητήσουν βοήθεια και να συμμορφωθούν στις θεραπείες. Μάλιστα, ακριβώς αυτός ο υψηλός βαθμός ενσωμάτωσης που υπάρχει στις τοπικές κοινωνίες οδηγεί, πολλές φορές, στην απομόνωση των ατόμων που η κοινωνία βλέπει ως διαφορετικά.

Οι χρόνιες ενέργειες να στηριχθεί η ψυχική υγεία δεν έχουν αποφέρει τους αναμενόμενους καρπούς, ενδεικτικό πως στο γενικό νοσοκομείο της Λευκάδας των 23.693 κατοίκων, υπάρχει μόνο ένας ψυχίατρος. Μάλιστα, οι όποιες δράσεις χρειάζεται να επικεντρωθούν όχι μόνο στο πως θα επιφέρουν μεγαλύτερη πρόσβαση στη θεραπεία, αλλά και στο πως θα καταπολεμήσουν το κοινωνικό στίγμα που ακολουθεί τα άτομα με ψυχολογικά προβλήματα και είναι εκείνο που πολλές φορές αποτρέπει τους ανθρώπους να αναζητήσουν θεραπεία. Σε μία μικρή κοινωνία όπου όλοι γνωρίζονται μεταξύ τους είναι πολλοί εκείνοι που δε θέλουν να στιγματιστούν αφήνοντας το αυτοκίνητό τους έξω από το γραφείο ενός ψυχιάτρου ή ψυχολόγου σε μία ενδεχόμενη επίσκεψη.

Το πιο σημαντικό ωστόσο, είναι να δοθούν σε ανθρώπους σαν τον Νώντα λόγοι για να ζήσουν. Ακόμα και άνθρωποι με βαριές ψυχολογικές νόσους μπορούν, και είναι ευθύνη της πολιτείας μέσα στην οποία ζουν, να ζήσουν μία ζωή με μεγαλύτερο νόημα και σκοπό. Είναι πιο δύσκολο να μετρήσεις το πόσο μεγάλη αξία βρίσκουν οι άνθρωποι στο να είναι ζωντανοί από το να μετρήσεις πόσα φάρμακα παίρνουν ή ποιο είναι το προσδόκιμο επιβίωσής τους. Όμως, αλήθεια, τι είναι αυτό που μετράει πιο πολύ;

ΥΓ. Για τον Μεμά που ίσως, ποτέ δεν ένιωσε πόσο αγαπήθηκε και πόσο σημαντικός ήταν στη ζωή.

Φωτογραφία: Nick Karvounis, Skiathos, Greece

Το άρθρο αυτό δημοσιεύτηκε στην εφημερίδα Λευκαδίτικος Λόγος την 6η Ιουλίου του 2018.