Οι πόλεις-πρότυπα της χώρας μας είναι λίγες αλλά υπαρκτές. Το ερώτημα είναι πως έχουν φτάσει εκεί. Εάν, δηλαδή, αυτή η επιτυχία έγκειται στις ικανότητες ενός δημάρχου και της ομάδας του ή της δυνατότητάς αυτών των ανθρώπων να επέμβουν στην κυρίαρχη νοοτροπία που ενισχύει την κοινωνική φθορά αντί να την αποτρέπει.
Δε συζητώ τακτικά για την μοίρα της πόλης μου. Ο χώρος που ζω και περνώ την καθημερινότητά μου καταλαμβάνει μικρό μέρος των συζητήσεων με φίλους και γνωστούς. Σε όποια αναζωπύρωση ωστόσο της ανάγκης μου αυτής για την ανάδειξη του συγκεκριμένου ζητήματος ακούω σχεδόν πάντα την παρακάτω αιτιολόγηση «η οικονομική κρίση μας έφερε σε αυτό το σημείο. Οι άνθρωποι ζουν με λιγότερα και αυτό που τους ενδιαφέρει πλέον είναι πως θα ανταπεξέλθουν στη δύσκολη καθημερινότητα και τις απαιτήσεις της. Μην ψάχνεις αιτίες αλλού, τις έχεις μπροστά σου.»
Παλαιότερα, πίστευα το ίδιο. Η δυσκολία εύρεσης εισοδήματος, κάλυψης των ημερήσιων αναγκών μιας οικογένειας, η αυξανόμενη ανεργία, οι άστεγοι στους δρόμους της πόλης μπορεί να είναι ενδεικτικοί ωστόσο, είναι και πολύ βασικοί λόγοι στο να παραιτηθεί κανείς από οποιαδήποτε συζήτηση αφορά την ποιότητα ζωής στην πόλη που κατοικεί καθώς, και στην εξεύρεση τρόπων για την βελτίωσή της.
Ωστόσο, η εμπειρία και, κυρίως, τα παραδείγματα άλλων πόλεων, όχι έξω από τα σύνορά μας αλλά εντός αυτών, δείχνει πως η αιτιολογία της οικονομικής ανασφάλειας ως προς τον τρόπο δόμησης της κοινωνίας μας είναι, ως επί το πλείστων, ατελής.
Κάθε πόλη είναι μία ιστορία και κάθε ιστορία ξεκινά με όλες εκείνες τις μικρές, φαινομενικά, ασήμαντες λεπτομέρειες που αρχίζουν να βγάζουν νόημα μόλις τις εξετάσουμε εκ των υστέρων.
Η λεπτομέρεια που κάνει τη διαφορά στις σύγχρονες πόλεις είναι πως θα επικοινωνήσουν στους αρμόδιους φορείς, με τρόπο πειστικό, προβλήματα επείγοντα μα λιγότερο διακριτά, τα οποία, με την πάροδο του χρόνου, και κυρίως με τις δυσκολίες της εποχής αναδύονται, υπόκωφα, στην επιφάνεια επηρεάζοντας περισσότερο την καθημερινότητα των πολιτών τους.
Αυτό, είναι κάτι που αποτελεί και την μεγαλύτερη πρόκληση των δημοτικών αρχών κάθε πόλης.
Οι ειδικοί της ψυχικής υγείας δεν εξετάζουν πλέον μόνο τις βαθιά εσωτερικές αναζητήσεις και πεποιθήσεις του ατόμου που έχουν απέναντί τους αλλά και το περιβάλλον μέσα στο οποίο αυτό ζει. Θα έχετε ακούσει τη φράση: «κοσμοπολίτικος τρόπος ζωής» ή τα βιβλία «Hygge: ο Δανέζικος Τρόπος να ζεις καλά» και «Ικιγκάι-Τα μυστικά της Ιαπωνίας για μια μακρά και ευτυχισμένη ζωή».
Τα παραπάνω, δεν είναι τίποτε άλλο παρά η υπενθύμιση πως ο τρόπος και η στάση ζωής μας είναι βαθιά συνδεδεμένος με τις πόλεις και τις χώρες μέσα στις οποίες ζούμε.
Αυτή η σύνδεση είναι εμφανής και στην εικόνα των κεντρικών δρόμων των πόλεών μας οι οποίοι δείχνουν πως η κατάσταση στην οποία βρίσκονται σήμερα είναι το σύμπτωμα όλων των άλλων δεινών που έχουν πλήξει τους ανθρώπους που ζουν σε αυτές. Στο κέντρο της Αθήνας, για παράδειγμα, αντανακλάται ακόμα η χαμένη δόξα της ελληνικής ανάπτυξης.
Είναι εκεί, που το όνειρο της μεσαίας τάξης και των μικρομεσαίων επιχειρήσεων αργοσβήνει πίσω από την λέξη ενοικιάζεται που μένει να παρατηρεί και να παρατηρείται κολλημένη για χρόνια στις βιτρίνες.
Μάθαμε την παραίτηση ή μας μάθανε πως αυτός είναι ο τρόπος ζωής που μας αρμόζει; Η απάντηση στο συγκεκριμένο ερώτημα μας οδηγεί στο να αντιληφθούμε πως η κυριότερη αιτία για του πως είναι διαμορφωμένη η πόλη μας είναι συνέπεια του πως έχει διαμορφωθεί η φιλοσοφία μας, ο τρόπος ζωής μας. Και, γι’αυτό, όσες παρεμβάσεις και εάν γίνουν στο αστικό τοπίο, από οποιαδήποτε δημοτική αρχή και σε οποιαδήποτε πόλη, είναι η φιλοσοφία των κατοίκων της που πρέπει πρώτα να εξέλθει από την λογική της παραίτησης που καταλαμβάνει όλο και μεγαλύτερο χώρο στα συναισθήματα της ζωής μας και επεκτείνεται και σε κάθε πτυχή της.
Συνηθίσαμε στην υπόθεση πως οι διαφορές μεταξύ των πόλεών μας και κυρίως αυτών εκτός των Αθηνών είναι γενικώς ασήμαντες. Εάν τοποθετήσουμε όμως τις πολιτικές που αυτές οι πόλεις εφαρμόζουν σε ένα γράφημα βλέπουμε πως ενώ οι περισσότεροι θα περίμεναν η καμπύλη να μοιάζει με ευθεία γραμμή όπου η δουλειά που γίνεται είναι τον περισσότερο καιρό καλή, και ότι υπάρχουν μικρές και ελάχιστες διαφοροποιήσεις, η πραγματικότητα, είναι πολύ διαφορετική.
Αρκεί να αναφερθεί εδώ το παράδειγμα των Τρικάλων που εφαρμόζει έξυπνες λύσεις στην πόλη και επιδιώκει την ανάδειξή του ως η πρώτη «άκαπνη πόλη» της χώρας μας. Σε αυτή την κατεύθυνση και η Καρδίτσα που με τα περίπου 20.000 και πλέον ποδήλατα μπορεί να περηφανεύεται πως διαθέτει το μεγαλύτερο δίκτυο ποδηλατοδρόμων και τους περισσότερους ενεργούς ποδηλάτες που χρησιμοποιούν καθημερινά και σχεδόν αποκλειστικά το ποδήλατο για τις μετακινήσεις τους.
Αυτά είναι και τα κυριότερα παραδείγματα που μας οδηγούν στο συμπέρασμα πως η γραμμή αυτή στο γράφημα έχει το σχήμα καμπάνας: με μερικές πόλεις να επιδεικνύουν φτωχά, έως και σε ενοχλητικό βαθμό, αποτελέσματα για τους πολίτες τους, άλλες να σημειώνουν αξιοσημείωτα αποτελέσματα, και τέλος μία μεγάλη μερίδα πόλεων να βρίσκεται, αδιακρίτως, στο μέσο αυτών.
Ο σχεδιασμός πολιτικών εμπεριέχει στη φιλοσοφία του και την πιθανότητα της αποτυχίας. Δεν υπάρχει δημοτική αρχή που να μην έχει απρόσμενες αποτυχίες στα πλάνα της. Αυτό στο οποίο, ωστόσο, δεν είμαστε συνηθισμένοι, είναι στη σύγκριση των πολιτικών μας και των προγραμμάτων μας με άλλους ανθρώπους που κάνουν το ίδιο με εμάς, αντιμετωπίζοντας κοινά προβλήματα και προκλήσεις και έχοντας, κατά κύριο λόγο, έναν κοινό στόχο που δεν είναι άλλος από την ευημερία των πολιτών τους.
Είναι αυτός ο λόγος που, στην πλειονότητα των περιπτώσεων, ο απολογισμός των έργων στις πόλεις μας αφορά μόνο την προηγούμενη χρονιά και κρίνεται στη βάση των προγραμματικών δεσμεύσεων της εκάστοτε δημοτικής αρχής. Έτσι, μάθαμε να μην κοιτάμε πέρα από τα χαρτιά μας, πέρα από τα σύνορα που έχουμε θέσει ως όρια της πόλης μας αδύναμοι στο να αναγνωρίσουμε πως αυτά δεν περικλείουν απαραίτητα και τα όρια του εαυτού μας.
Σύμφωνα με στοιχεία της Eurostat, το 2018 οι Αθηναίοι ήταν 78% ικανοποιημένοι από τη ζωή στην πόλη τους με τους υπόλοιπους δείκτες, όπως για παράδειγμα, τα σχολεία και τις υπόλοιπες εκπαιδευτικές υποδομές, την καθαριότητα στην πόλη καθώς, και το κόστος ζωής και τις υπηρεσίες υγείας σε αυτή να είναι ακόμα πολύ χαμηλά, συγκριτικά με τις άλλες δυτικές πρωτεύουσες.
Παρ’ όλα αυτά, συνεχίζουμε να πιστεύουμε πως η αλλαγή όλων των παραπάνω εξαρτάται μόνο από την ικανότητα των ανθρώπων που απαρτίζουν την δημοτική μας αρχή καθώς, και από το πρόγραμμα που αυτοί καταρτίζουν.
Και εδώ, έρχονται τα μαθήματα που διδάσκουν πόλεις όπως τα Τρίκαλα και η Καρδίτσα οι οποίες και δείχνουν πως αυτές οι δεξιότητες είναι, ίσως, το ευκολότερο κομμάτι αυτής της προσπάθειας. Καθώς, αυτό που μετράει περισσότερο είναι πως θα κάνουμε δημόσια τα «κρυμμένα μυστικά» των δράσεών μας και, με ποιο τρόπο θα εγείρουμε την περιέργεια του πως αυτά επιτεύχθηκαν.
Αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο πιστεύω πως μόνο έτσι έχουμε θα έχουμε τη δυνατότητα να δούμε τα παραδείγματα των πόλεων αυτών να εξαπλώνονται και αλλού. Άλλωστε, η επιτυχία των ανθρώπων που βρίσκονται πίσω από αυτούς τους δήμους αφορά σε μεγάλο βαθμό την ίδια τους την επιθυμία να μοιραστούν αυτή τη γνώση, το δικό τους βίωμα τόσο στην επιτυχία όσο και στην αποτυχία τους.
Με κάποιο τρόπο, πρέπει να σταματήσουμε να αγνοούμε το γεγονός πως αυτό που ενδιαφέρει τους ανθρώπους πια, δεν είναι το ενδεχόμενο μιας μέτριας πολιτικής, αλλά, το να βολευτούμε σε αυτή.
Όλοι γνωρίζουμε πως είναι να είσαι στον μέσο όρο, το επίπεδο του εισοδήματος, η επίδοση στα αθλήματα που εξασκούμαστε είναι μερικά μόνο παραδείγματα που μας καλούν να αποδεχθούμε αυτή την μετριότητα. Ωστόσο, όταν μιλάμε για την πόλη μας, για την ποιότητα της ζωής μας και αυτής των παιδιών μας αναμένουμε πως κανείς δε θα συμβιβαστεί με αυτή τη μετριότητα.
Και αυτή είναι και η ειδοποιός διαφορά των διακεκριμένων πόλεων. Πως έχουν μάθει να μην στηρίζουν της ελπίδες τους σε έναν απλώς ικανό, στα πτυχία και στη δουλειά, δήμαρχο αλλά, πρωτίστως να επικεντρώνονται σε έναν δήμαρχο που είναι έτοιμος να αντισταθεί σε αυτή τη μετριότητα και είναι ικανός να αποτρέψει την αυξανόμενη κυριαρχία της κοινωνικής μας φθοράς.
Πηγή φωτογραφίας: Kristoffer Trolle/Flickr